فرقی نمی‌کند چه محصولی در گلخانه‌تان پرورش بدهید، به‌هرحال بهترین راه برای کنترل عوامل بیماری‌زا این است که پیش از پیشروی با آنها مقابله کنید. اما تمیز کردن گلخانه به‌تنهایی برای این کار کافی نیست و تنها با ضدعفونی گلخانه می‌توانید به نتیجه‌ی قابل قبولی برسید. عملیات ضدعفونی سازه‌های گلخانه‌ای اگر به‌درستی انجام شود عوامل بیماری‌زای پنهان شده روی سطوح را از بین می‌برد و به‌این‌ترتیب از ابتلای گیاهان به بیماریها و آفات در دوره‌ی رشد بعدی جلوگیری کرده یا حداقل میزان آن را کاهش می‌دهد. به همین دلیل در این مقاله از مجتمع صنعتی گلخانه سازان توانا قصد داریم مراحل ضدعفونی کردن گلخانه را با شما در میان بگذاریم و در انتها ۵ سم ضدعفونی‌کننده‌ی مناسب برای گلخانه را نیز به شما معرفی می‌کنیم.
چرا باید گلخانه خود را ضدعفونی کنیم؟
پیشگیری از بروز آفات و انتشار عوامل بیماری‌زا در مقایسه با درمان بیماریها و از بین بردن این عوامل مضر بسیار آسان‌تر و حتی کم‌هزینه‌تر است. به همین دلیل ضدعفونی گلخانه از اهمیت بالایی برخوردار است و بایستی به طور منظم و در فواصل معینی انجام شود. این کار به از بین بردن کامل یا کاهش مؤثر تعداد عوامل بیماری‌زا در محیط گلخانه کمک می‌کند.
سعی کنید عملیات ضدعفونی یکی از اولویت‌های اصلی شما پس از برداشت محصول باشد. اگر بقایای گیاهان، آشغال‌های کوچک، بستر گیاهان قبلی و تجهیزات و سطوح گلخانه در دوره‌ی خالی بودن گلخانه و پس از برداشت محصول کاملاً ضدعفونی نشوند، محیط مناسبی برای رشد و نمو و تکثیر عوامل بیماری‌زا ایجاد می‌شود؛ بنابراین توصیه می‌کنیم با کنترل و از بین بردن این عوامل در زمانی که هنوز تعدادشان زیاد نشده است، کار خود را راحت کنید تا بعداً به سم‌پاشی‌های متعدد و مکرر نیاز پیدا نکنید.
مراحل ضدعفونی گلخانه
بهترین زمان برای ضدعفونی کردن گلخانه بین دوره‌های کشت است که گلخانه کاملاً خالی است. هرچند که شاید عملیات ضدعفونی زمان‌بر و پرهزینه به نظر برسد، اما در مقایسه با زمان و هزینه‌ای که در صورت بروز آفات مجبور می‌شوید برای آفت‌کشی و سم‌پاشی صرف کنید، مقرون‌به‌صرفه‌تر است. در ادامه مراحل عملیات ضدعفونی را برای شما شرح می‌دهیم.
مرحله اول: خارج کردن مواد آلی
تمام مواد آلی موجود در گلخانه باید در همان ابتدای کار خارج شوند؛ چرا که زایدات آنها بسیار آلوده و یکی از منابع اصلی بیماریها محسوب می‌شود. وجود دوده‌ی زیاد روی سطوح گلخانه نیز می‌تواند تأثیر فرایند ضدعفونی را کاهش بدهد؛ بنابراین:
- قبل از شروع عملیات ضدعفونی، تمام بقایای محصولات، شاخه‌های کوچک، بستر تغذیه‌ای یا بستر رشد گیاهان را از گلخانه خارج کنید.
- دوده‌های جمع شده روی سطوح گلخانه را با برس، کاردک یا بخارشو تمیز کنید.
- سینی‌ها، گلدان‌ها، ظرف‌ها و تجهیزات را از قسمتی که می‌خواهید ضدعفونی کنید خارج کنید.
- تمام گوشه ها و زوایای گلخانه را بررسی کنید و تعمیرات یا نگهداری‌های لازم را انجام بدهید.
بیشتر بخوانید : نحوه اخذ مجوز احداث گلخانه
مرحله دوم: شستشوی گلخانه با شوینده‌ها
شستشوی محیط گلخانه با مواد شوینده یکی از مهم‌ترین مراحل ضدعفونی گلخانه است که بسیاری اوقات نادیده گرفته می‌شود. بعد از غبارروبی گلخانه و خارج کردن مواد آلی از آن هنوز هم مواد آلوده‌ی بسیاری در محیط گلخانه وجود دارند. شستشوی گلخانه با مواد شوینده‌ی مناسب به از بین رفتن دوده، مواد پروتئینی و همچنین اسیدهای چرب کمک می‌کند تا بقایای چربی (بایو فیلم‌ها یا زیست لایه‌ها) از روی سطوح متخلخل پاک شوند. علاوه بر این استفاده از شوینده‌ی مناسب برای گلخانه به صرفه‌جویی در زمان موردنیاز برای شستشو و ضدعفونی نیز کمک می‌کند؛ بنابراین:
- برای استفاده از مواد شوینده از حجم بالایی از آب با فشار کم استفاده کنید.
- میزان شوینده‌ای که در هر لیتر آب حل می‌کنید و همچنین میزان کلی استفاده از آن برای هر مترمربع بایستی طبق دستور مصرف آن باشد.
- برای شستشوی گلخانه از بالاترین نقطه‌ی سقف آغاز کنید و مسیر خود را به سمت دیواره‌ها و کف گلخانه ادامه بدهید.
- گوشه‌های گلخانه را که جلبک می‌بندد و جرم می‌گیرد با دقت بیشتری بشویید.
- اجازه بدهید محلول ماده‌ی شوینده ۱۰ تا ۱۵ دقیقه روی سطوح گلخانه بماند.
- قبل از اینکه محلول کاملاً خشک شود آن را با آب بشویید تا کاملاً از سطح پاک شود.
مرحله‌ی سوم: آبکشی گلخانه
- قبل از اینکه محلول آب و شوینده روی سطوح خشک شود، با استفاده از بخارشو یا دستمال و شلنگ سطح را به‌خوبی آبکشی و پاک کنید.
- قبل از اینکه وارد مرحله‌ی اصلی ضدعفونی کردن گلخانه بشوید اجازه بدهید سطوح کاملاً خشک بشوند و آب جمع‌شده‌ی روی دیواره‌ها، کف گلخانه یا تجهیزات را با دستمال خشک کنید.
مرحله‌ی چهارم: ضدعفونی گلخانه
با وجود اینکه بیش از ۹۰ درصد از آلودگی‌ها در مرحله‌ی شستشو از بین می‌روند، حتی همان ۱۰ درصد باقیمانده می‌تواند به شدت به محصولات بعدی شما آسیب بزند، بنابراین:
- برای این مرحله حتماً از یک سم ضدعفونی گلخانه مؤثر استفاده کنید.
- پیش از اینکه کار خود را شروع کنید دقت کنید که روی سطح دیواره‌ها، کف گلخانه و سطح تجهیزات آب جمع نشده باشد.
- با توجه به دمای محیط، نوع عوامل بیماری‌زای موجود و میزان آلودگی گلخانه یک ماده ضدعفونی‌کننده مناسب برای گلخانه‌ی خود انتخاب کنید.
- با استفاده از سم‌پاش دوشی، بخارشو یا تجهیزات دیگری که در اختیار دارید، و با فشار کم، سم ضدعفونی گلخانه را روی تمام سطوح اسپری کنید.
- میزان ماده ضدعفونی‌کننده‌ای که در هر لیتر آب حل می‌کنید و همچنین میزان کلی استفاده از آن برای هر مترمربع بایستی طبق دستور مصرف آن باشد.
- گوشه‌ها، ترک‌ها، درزها و سطوح متخلخل را با دقت بیشتری سم بزنید.
- مانند مرحله‌ی شستشو با شوینده، از نوک سقف شروع کنید و به سمت دیواره‌ها و کف گلخانه پایین بیایید.
- دقت کنید که تمامی تجهیزات قبل از برگرداندن به داخل گلخانه ضدعفونی شوند.
- پس از پایان کار گلخانه را ترک کنید و اجازه بدهید محیط خشک بشود.
مرحله‌ی پنجم: تمیزکردن و ضدعفونی سیستم‌های آبیاری
تمامی اجزای سیستم‌های آبیاری، به ویژه منبع آب که گردوخاک در آن جمع می‌شود، درصدی آلودگی دارند. این موضوع سبب می‌شود میکروارگانیسم‌های مضری مانند پیتیوم، فوزاریوم و فیتوفتورا از محصولی به محصول دیگر منتقل شوند. برای جلوگیری از این مسئله چاره‌ای نیست جز اینکه سیستم‌های آبیاری را با یک ماده‌ی مناسب که برای تمیز کردن سیستم‌های آبی باز یا بسته طراحی شده شستشو دهید و سپس آن را ضدعفونی کنید؛ بنابراین:
- دقت داشته باشید که لوله‌ها و مسیر آبی که می‌خواهید آن را ضدعفونی کنید در طول عملیات ضدعفونی آب مورد نیاز گیاهان یا سازه‌ی دیگری را تأمین نکند وگرنه به مصرف‌کنندگان آسیب می‌رسد.
- بسته به مشکلات مسیر آب و وجود مواد آلی یا رسوبات مواد معدنی در طول آن، ماده شوینده مناسبی را انتخاب کنید.
- محلول را طبق دستورالعمل درج شده روی برچسب و در حجم بالا و کافی آماده کنید.
- محلول آماده شده را با فشار وارد مسیر آب کنید یا منبع را با آن پر کنید.
- سیستم آبیاری را به صورت چرخشی تنظیم کنید تا تمام قسمت‌های مسیر آب با محلول پر شود.
- بگذارید محلول مدتی در مسیر آب بماند. طول این مدت به وضعیت و میزان آلودگی منبع و لوله‌ها و شلنگ‌ها بستگی دارد.
- بعد از طی شدن زمان مناسب، مسیر آب را کاملاً از محلول تخلیه کنید و یکبار با آب تمیز شستشو دهید (آب خالص را از آن عبور دهید).
بیشتر بخوانید : ۱۲ مورد از مهم‌ترین نکات گلخانه داری ضروری برای افزایش بهره‌وری گلخانه
مرحله‌ی ششم: ضدعفونی کردن تجهیزات متحرک گلخانه
تجهیزات متحرک گلخانه نیز ممکن است به محل مناسبی برای رشد و نمو عوامل بیماری‌زا تبدیل بشوند، بنابراین:
- سطوح و اقلامی را که با گیاهان و افراد در تماس هستند مرتباً تمیز و ضدعفونی کنید. ابزارها، ماشین‌آلات، سبدهای میوه، پالت‌ها، خطوط بسته‌بندی، راهروها، تجهیزات آبیاری قطره‌ای و آبپاش‌ها، دستگیره‌های درب و پنجره‌ها همگی جزو این گروه هستند.
- برای تمیز کردن این تجهیزات ابتدا مواد آلی را از روی آنها پاک کنید و سپس آنها را با یک شوینده‌ی مایع تمیز کنید.
- آنها را آب بکشید و بگذارید کامل خشک شوند.
- سپس یک محلول ضدعفونی‌کننده‌ی مناسب را به میزان و با غلظت کافی را روی سطح آنها اسپری کنید.
معرفی و بررسی ۵ سم ضدعفونی گلخانه
برای اینکه بتوانید ماده ضدعفونی مناسبی برای گلخانه‌ی خود انتخاب کنید ابتدا بایستی بدانید با چه نوعی از عوامل بیماری‌زا روبرو هستید. تمامی سموم ضدعفونی‌کننده قابلیت این را ندارند که هر نوع عامل بیماری‌زایی را از بین ببرند. باکتری‌های گِرَم مثبت و گرم منفی، ویروس‌ها، قارچ‌ها و هاگ‌ها هرکدام تا حدی در مقابل این ترکیبات آسیب‌پذیر هستند. احتمالاً می‌دانید که اکثر بیماری‌های گیاهان گلخانه‌ای منشاء قارچی دارند و از بین بردن هاگ‌ها کار مشکلی است. بااین‌حال، ویروس‌ها مقاوم‌ترین عامل بیماری‌زایی هستند که در گلخانه‌ها مشاهده می‌شوند. اگر در فصل کشت سوابق بیماریها و آفات گلخانه‌ی خود را کاملاً جمع‌آوری و حفظ کرده باشید، در مرحله ضدعفونی کردن گلخانه راحت‌تر می‌توانید در مورد انتخاب سم ضدعفونی‌کننده‌ی مناسب تصمیم بگیرید.
در صورت امکان سعی کنید از مواد ضدعفونی‌کننده، هم در دوره‌ی تمیزکاری قبل از کشت محصول و هم در دوره‌ی محصول‌دهی، به طور مرتب و با رعایت نکات ایمنی استفاده کنید. برای این کار بایستی از تجهیزات ایمنی فردی مناسب استفاده کنید و تمامی کارکنان گلخانه نیز بایستی پروتکل‌های ایمنی مربوط به سم‌پاشی را رعایت کنند. سموم ضدعفونی گلخانه می‌توانند به محیط‌زیست و همچنین بدن انسان آسیب برسانند، بنابراین هنگام کار با آنها دستورات ایمنی روی برچسب محصول را رعایت کنید.
نمک‌های کلرید آمونیوم چهارتایی، دی‌اکسید هیدروژن (آب اکسیژنه) و پراستیک اسید (پراکسی استیک اسید)، سدیم کربنات پراکسی هیدرات (پرکربنات سدیم)، سفیدکننده‌های حاوی کلر و الکل ۵ نوع ماده‌ی ضدعفونی‌کننده‌ای هستند که در این مقاله به آنها اشاره می‌کنیم. هر یک از این مواد ضدعفونی‌کننده عوامل بیماری‌زای خاصی را مورد هدف می‌گیرند. علاوه بر این هر یک ویژگی‌ها، شیوه‌ی مصرف، زمان مصرف و مزایا و معایب خاص خود را دارند. میزان تأثیرگذاری هر یک از این مواد به غلظت محلول، نوع سطوح، میزان زمان خشک شدن و میزان زمان تماس با سطوح بستگی دارد. در ادامه به بررسی هر یک از این ۵ ماده ضدعفونی‌کننده‌ی گلخانه خواهیم پرداخت:
۱. نمک‌های کلرید آمونیوم چهارتایی (Quaternary ammonium chloride salts)
استفاده از محصولات حاوی نمک‌های چهارتایی آمونیوم برای ضدعفونی کردن گلخانه بین گلخانه داران رواج زیادی دارد. این نمک‌ها اگر طبق دستور مصرف مورد استفاده قرار بگیرند می‌توانند به‌خوبی در از بین بردن عوامل بیماری‌زای قارچی، باکتریایی و ویروسی و همچنین جلبک مؤثر واقع شوند. می‌توانید از این مواد برای ضدعفونی کردن کف گلخانه، دیواره‌ها، سکوها، سینی‌ها و ابزار کار خود استفاده کنید. نمک‌های چهارتایی آمونیوم خاصیت محافظت‌کننده ندارند. به این معنی که ممکن است عوامل بیماری‌زای مشخصی را ریشه‌کن کنند، اما فعالیت باقیمانده‌ی کمی دارند. توجه داشته باشید که تماس با هرگونه مواد آلی این ترکیبات را غیرفعال می‌کند؛ بنابراین، حتماً پیش از استفاده از آنها سطوح و اشیا داخل گلخانه را خوب تمیز کنید.
از آنجایی که نمی‌توان به‌خوبی تشخیص داد محلول نمک چهارتایی آمونیوم چه زمانی اثر خود را از دست می‌دهد، بهتر است محلول را تازه‌تازه تهیه کنید و از محلولی که بیش از نصف روز مانده استفاده نکنید. این ماده معمولاً تا زمانی که فعال است کمی کف می‌کند. هر زمان دیگر کف نکرد، یعنی دیگر فعال نیست و اثر ندارد. پس از استفاده از محلول نمک‌های چهارتایی آمونیوم نیازی نیست سطوح را با آب بشویید.
۲. دی‌اکسید هیدروژن (آب اکسیژنه یا Hydrogen Dioxide) و پراستیک اسید (پراکسی استیک اسید یا Pyeroxyacetic)
دی‌اکسید هیدروژن یکی از مواد ضدعفونی‌کننده‌ی مؤثری است که باکتری‌ها، قارچ‌ها و جلبک‌ها و هاگ‌های آنها را در لحظه‌ی تماس از بین می‌برد. این ماده را می‌توان برای ضدعفونی سطوح گلخانه، تجهیزات، سکوها، گلدان‌ها، سینی‌ها، ابزارها و همچنین خود گیاهان مورد استفاده قرار داد. تمام سطوح بایستی قبل از استفاده از این ماده به‌خوبی با آب خیس شوند. همچنین هنگام استفاده از این ماده بایستی نکات ایمنی مربوطه را رعایت کنید. این ماده اکسیداسیون بالایی دارد و نباید با هیچ‌گونه آفت‌کش یا کودی ترکیب شود. اگر از دی‌اکسید هیدروژن به صورت مستقیم روی گیاهان استفاده می‌کنید دقت داشته باشید که میزان آن طبق برچسب روی محصول باشد و گیاهان تحت استرس نباشند. همچنین می‌توانید دی‌اکسید هیدروژن را مستقیماً داخل سیستم آبیاری بریزید. توجه داشته باشید که این ماده قبل از حل شدن در آب به شدت خورنده است و تماس با آن باعث آسیب و التهاب چشمی و پوستی می‌شود.
بیشتر بخوانید : اصول ساخت و راه اندازی گلخانه
۳. سدیم کربنات پراکسی هیدرات (پرکربنات سدیم یا Sodium Carbonate Peroxyhydrate)
سدیم کربنات پراکسی هیدرات ماده‌ای گرانوله است و با آب فعال می‌شود. سدیم کربنات پراکسی هیدرات پس از فعال شدن به کربنات سدیم و پراکسید هیدروژن تجزیه می‌شود. از این ماده برای از بین بردن جلبک‌های موجود در آب غیرخوراکی یا سطوح استفاده می‌شود. اگر گرانول‌های حل نشده به طور تصادفی با گیاهانی که هدف نبوده‌اند تماس پیدا کند، این گیاهان دچار سوختگی تماسی خواهند شد.
۴. سفیدکننده‌های حاوی کلر (Chlorine bleach)
کلر اگر به درستی مورد استفاده قرار بگیرد ضدعفونی‌کننده‌ی قدرتمندی است و مدت‌ها است که توسط گلخانه داران و کشاورزان مورد استفاده قرار می‌گیرد. سفیدکننده‌های حاوی کلر (سفید کننده‌های خانگی موسوم به وایتکس) را می‌توان برای ضدعفونی گلدان‌ها و سینی‌های نشا مورد استفاده قرار داد. اما ضدعفونی دیواره‌ها، سکوها و کف گلخانه با این ماده توصیه نمی‌شود چرا که برای ضدعفونی سطوح گلخانه مواد مؤثرتری وجود دارند. محلول سفیدکننده‌های حاوی کلر و آب عمر کوتاهی دارد و نیمه‌عمر آن تنها دو ساعت است. منظور از نیمه‌عمر زمانی است که طی آن قدرت و تأثیرگذاری محلول به نصف می‌رسد. برای تأثیرگذاری بیشتر، محلول‌های کلر بایستی درست پیش از استفاده آماده شوند. غلظت این محلول‌ها معمولاً بایستی یک واحد سفیدکننده‌ی خانگی در مقابل نه واحد آب باشد.
توجه داشته باشید که کلر ماده‌ی خورنده‌ای است و استفاده‌ی مکرر از ترکیبات آن ممکن است به سطوح پلاستیکی و فلزی آسیب برساند. برای ضدعفونی اشیای داخل گلخانه با کلر، ۳۰ دقیقه آنها را در محلولی با نسبت ذکر شده خیس بدهید و بعد با آب بشویید. دقت داشته باشید که با توجه مسمویت‌زا بودن بخار و گاز ناشی از کلر، استفاده از این محلول بایستی تنها در مکان‌هایی که از تهویه مطبوع مناسبی برخوردار هستند انجام شود. همچنین لازم به ذکر است که کلر ممکن است بعضی از گیاهان را دچار مسمومیت گیاهی کند.
۵.الکل ۷۰ درصد
الکل ماده ضدعفونی‌کننده‌ی بسیار مؤثری است و تقریباً به‌محض تماس عمل می‌کند. بااین‌حال به دلیل قابلیت اشتعال بالای الکل نمی‌توان اشیا و سطوح را با آن خیس داد. اما می‌توانید از این ماده برای ضدعفونی تیغه‌ی چاقوها و ابزار برش استفاده کنید. پس از استفاده از الکل نیازی به آبکشی نیست.
سخن پایانی
- طی دوره‌ی کشت محصول، میکروب‌های آلوده‌کننده و مسری زیادی در گلخانه جمع می‌شوند و همچنین جلبک‌هایی که میزبان انواع قارچ و مگس هستند روی سطوح مرطوب آن رشد می‌کنند. این عوامل بیماری‌زا به نوبه‌ی خود باعث بروز انواع آفات و بیماریها در گیاهان می‌شوند. در صورتی که گلخانه‌ی شما دائماً با مشکلاتی مانند بیماریها، آفات و حشرات مضر روبرو می‌شود، امکان دارد نیاز باشد گلخانه و بستر کشت را به‌خوبی ضدعفونی کنید.
- با وجود اینکه ضدعفونی گلخانه بایستی مرتباً انجام شود، کمبود زمان همیشه اجازه‌ی این کار را نمی‌دهد؛ بنابراین بهترین زمان برای ضدعفونی کردن گلخانه فواصل بین دوره‌های کشت است که گلخانه‌ها کاملاً خالی هستند.
- توجه داشته باشید که هر چه گلخانه‌ی شما اصولی‌تر طراحی و ساخته شود، نظافت و ضدعفونی آن نیز راحت‌تر خواهد بود. در صورتی که به دنبال گلخانه‌ای هستید که تمامی مراحل طراحی، ساخت و بهره‌برداری از آن طبق استانداردهای حرفه‌ای و جهانی انجام شود، همین امروز با کارشناسان ما در مجتمع صنعتی گلخانه سازان توانا تماس بگیرید.